Στο άκουσμα της πολιτικής κηδείας που επιλέγουν δημόσια πρόσωπα, πολλοί μένουν με ερωτηματικά, αφού δεν τελείται τόσο συχνά.
Με αφορμή τον πρόσφατο θάνατο του Ηλία Νικολακόπουλου, του γνωστού Έλληνα μαθηματικού, πολιτικού επιστήμονα και ομότιμου καθηγητή εκλογικής κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, εγείρονται ερωτήματα γύρω από το θέμα της πολιτικής κηδείας και του λόγου επιλογής αυτής.
Ως πολιτική κηδεία ορίζεται η τελετή αποχαιρετισμού που προηγείται της ταφής ή της αποτέφρωσης και δεν περιλαμβάνει ιεροπραξίες από εκπροσώπους κάποιας θρησκείας ή θρησκευτικού δόγματος.
Η εξόδιος ακολουθία δεν τελείται στους ιερούς ναούς, όπως συμβαίνει στη θρησκευτική κηδεία, αλλά πραγματοποιείται συνήθως σε εξωτερικό ή υπαίθριο χώρο, συχνά εντός του κοιμητηρίου ή σε μία αίθουσα τελετών (κυρίως στις πόλεις) μετά από συνεννόηση με το γραφείο τελετών της επιλογής των συγγενών.
Για τη διαμόρφωση των εξόδων, συνυπολογίζονται πολλές παράμετροι για την οργάνωση της τελετής, και προσδιορίζεται σύμφωνα με το εύρος των παρεχόμενων υπηρεσιών & προϊόντων. Στις περιπτώσεις που επιλέγεται αίθουσα, το κόστος ποικίλλει και βαρύνει την οικογένεια, αν ο χώρος απαιτεί στρώσιμο χαλιού, άνθινο στολισμό κλπ. και ισχύουν, σε οικονομικό επίπεδο, τα ίδια με τις θρησκευτικές κηδείες. Ένας ακόμη παράγοντας που διαμορφώνει το τελικό κόστος είναι το κοιμητήριο που θα γίνει η ταφή, καθώς τα δικαιώματα ταφής και λοιπές χρεώσεις ποικίλουν ανά νεκροταφείο και Δήμο.
Πολιτική κηδεία αποτελεί επιλογή του εκλιπόντος ή των συγγενών του για θρησκευτικούς κυρίως λόγους. Αυτό το είδος της τελετής προτιμάται, ως επί το πλείστον, από άθεους και αγνωστικιστές, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι την επιλέγουν όλοι όσοι δηλώνουν άθεοι. Μπορεί να επιλεγεί, επίσης, από ετερόδοξους ή αλλόθρησκους, αν δεν υφίσταται η δυνατότητα τελετής που να συνάδει με τις συγκεκριμένες θρησκευτικές πεποιθήσεις.
Η διαδικασία
Ο τρόπος για να εξασφαλιστεί ότι θα τελεστεί πολιτική και όχι θρησκευτική κηδεία είναι η έγκαιρη ενημέρωση των συγγενών, η έγκυρη διαθήκη από τον θανόντα, η οποία θα ανοιχτεί την ημέρα του θανάτου, αλλά και η σύνταξη συμβολαιογραφικής πράξης σύμφωνα με το άρθρο 15 του νόμου 4368/2016 (Α’ 21), που τροποποιεί τον 344/1976 (Α’143) και ορίζει ότι η επιλογή του τόπου ταφής είναι δικαίωμα του προσώπου. Σύμφωνα με το νόμο, κάθε φυσικό πρόσωπο, εφόσον το επιθυμεί, μπορεί ελεύθερα, με ρητή δήλωσή του ενώπιον συμβολαιογράφου να ορίσει τον τύπο της τελετής της κηδείας του και τον τόπο ταφής του.
Με τη δήλωσή του αυτή ορίζει τα πρόσωπα που θα εκτελέσουν την επιθυμία του, συγγενικά ή μη, τα οποία με σχετική δήλωσή τους στο ίδιο συμβολαιογραφικό έντυπο αποδέχονται τη δήλωση του προσώπου και αναλαμβάνουν την υποχρέωση να την εκτελέσουν. Εφόσον τηρηθούν τα παραπάνω και η επιθυμία που διατυπώνεται από το θανόντα δεν αντίκειται σε κανόνες υγιεινής, δημόσιας τάξης ή στα χρηστά ήθη, τα αρμόδια όργανα ή οι υπηρεσίες που φροντίζουν για την ταφή του νεκρού, οφείλουν να συμμορφωθούν στην επιθυμία του χωρίς κάποια άλλη προϋπόθεση ή διαδικασία, ακόμη και αν είναι αντίθετοι σε αυτήν την επιθυμία συγγενείς οποιουδήποτε βαθμού.
Η σύνταξη της συγκεκριμένης συμβολαιογραφικής πράξης είναι μια απλή, σύντομη και με μικρό κόστος διαδικασία. Το περιεχόμενο περιορίζεται στον τύπο της τελετής κήδευσης. Αν υπάρχουν ιδιαίτερες επιθυμίες, θα πρέπει να αναφερθούν, ώστε να αποτυπώνεται με τη μέγιστη σαφήνεια η βούληση του ενδιαφερομένου, χωρίς ασάφειες και πιθανότητα παρερμηνείας.
Η οργάνωση της πολιτικής κηδείας
Στην Ελλάδα, η οργάνωση της πολιτικής κηδείας είναι παρόμοια με εκείνη της θρησκευτικής τελετής. Η τελετή στην πολιτική κηδεία δεν πραγματοποιείται σε εκκλησία και δεν απαιτούνται ιερείς, αλλά σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο, ο οποίος μπορεί να στολιστεί με άνθη, ανάλογα με την επιθυμία των συγγενών.
Υπάρχει, πάντα, η δυνατότητα εκφώνησης επικηδείου, αποχαιρετιστηρίου λόγου από την οικογένεια και τους αγαπημένους ανθρώπους του εκλιπόντος.
Οι άνθρωποι που ήταν κοντά στον εκλιπόντα μπορούν να παρευρεθούν στην τελετή, να συλλυπηθούν, ακόμα και να γράψουν τις σκέψεις τους και λίγα λόγια συμπαράστασης στους συγγενείς. Την αναλαμβάνει το γραφείο τελετών, το οποίο καθοδηγεί την οικογένεια και τα αγαπημένα πρόσωπα του εκλιπόντος σε κάθε βήμα σε αυτήν τη διαδικασία. Όσον αφορά την τελετή, το μόνο βέβαιο είναι ότι τα συναισθήματα της θλίψης και της απώλειας είναι εξίσου έντονα, ανεξάρτητα από τις θρησκευτικές πεποιθήσεις του εκλιπόντος, οπότε και η τελετή της πολιτικής κηδείας πρέπει να διέπεται από σεβασμό, αξιοπρέπεια και διακριτικότητα, αναγνωρίζοντας τη μοναδικότητα κάθε ανθρώπου και των δεσμών που είχε με τους αγαπημένους του.
Οι δύο επιλογές
Μετά την κηδεία υπάρχουν δύο επιλογές, αυτή της ταφής και εκείνη της αποτέφρωσης. Η ταφή γίνεται στα νεκροταφεία που σύμφωνα με τη νομοθεσία ανήκουν στους δήμους. Η αποτέφρωση στην Ελλάδα γίνεται κυρίως στο εξωτερικό, καθώς ενώ υπάρχει η νομοθεσία, δεν έχουν κατασκευαστεί αποτεφρωτήρια, λόγω αντιδράσεων από θρησκευτικούς παράγοντες.
Αν και αρκετοί δήμοι στην Ελλάδα έχουν επιχειρήσει να δημιουργήσουν αποτεφρωτήρια, αφού υπάρχει η νομοθεσία, ακόμη δεν το έχουν καταφέρει. Έτσι, οι συγγενείς επιλέγουν τη μεταφορά και την καύση της σορού συνήθως στη Βουλγαρία ή στο αποτεφρωτήριο που λειτουργεί πλέον και στη Ριτσώνα Ευβοίας, ενώ τη διαδικασία την αναλαμβάνουν τα γραφεία τελετών, τα οποία οργανώνουν και την μετέπειτα τελετή του μνημοσύνου.
Τα τελευταία χρόνια παρατηρούμε ότι η αποτέφρωση, δηλαδή η καύση του σώματος, για πολλούς θεωρείται μόδα της εποχής ή στάση ζωής. Σε αυτή την περίπτωση, είναι απαραίτητη η πολιτική κηδεία, αφού η Εκκλησία δεν αναγνωρίζει και δεν δέχεται την αποτέφρωση. Σε αυτές τις περιπτώσεις δεν τελείται η εξόδιος ακολουθία στους ιερούς ναούς, αλλά πραγματοποιείται μόνο μία μικρή τυπική τελετή αποχαιρετισμού στις ειδικά διαμορφωμένες αίθουσες.
Εκεί ακούγονται οι επικήδειοι λόγοι και οι παρευρισκόμενοι συλλυπούνται τα μέλη της οικογένειας. Στη συνέχεια, αν δεν έχει επιλεγεί η αποτέφρωση, ακολουθεί η ταφή στο κοιμητήριο.
Ο νόμος ορίζει ρητά ότι για να γίνει αποτέφρωση, πρέπει να υπάρχει έγγραφη δήλωση του νεκρού, ή αλλιώς έγγραφη επιθυμία του συζύγου/συντρόφου, και αν δεν υπάρχει ούτε αυτή, έγγραφη επιθυμία των συγγενών κατά βαθμό συγγένειας με βεβαίωση του γνησίου της υπογραφής. Η Εκκλησία στην Ελλάδα κάνει λόγο για έλλειψη σεβασμού και φροντίδας προς το ανθρώπινο σώμα στην περίπτωση καύσης, αφού σαν διαδικασία δεν είναι σύμφωνη με την παράδοση για θεολογικούς, κανονικούς και ανθρωπολογικούς λόγους. Σε αυτή την περίπτωση λοιπόν, δεν τελείται νεκρώσιμος ακολουθία και μνημόσυνο υπέρ του προσώπου.
Διάσημοι Έλληνες που επέλεξαν την πολιτική κηδεία
Ο κατάλογος των πολιτικών κηδειών ξεκινά χρόνια πριν, με αναρίθμητα πολιτικά πρόσωπα, ιδίως από το κόμμα του ΚΚΕ. Δυο επιφανείς που κηδεύτηκαν χωρίς παπά ήταν ο Κορνήλιος Καστοριάδης, και Ιάννης Ξενάκης του ΕΑΜ και της γαλλικής Ακαδημίας. Ίδιο αίτημα για την απουσία ιερωμένου είχε και η συγγραφέας Πηνελόπη Δέλτα, το οποίο όμως δεν πραγματοποιήθηκε.
Πολιτικά κηδεύεται και ο εκδότης του «εναλλακτικού Τύπου» του περιθωρίου και συγγραφέας Λεωνίδας Χρηστάκης, ο Μπάμπης Αγγουράκης, ευρωβουλευτής και στέλεχος του ΚΚΕ, ο Μιχάλης Παπαγιαννάκης και η Έλλη Παππά, αλλά και ο φιλόσοφος Kώστας Αξελός. Η λίστα συνεχίζεται με τον Αιμίλιο Μεταξόπουλο, πρύτανη του Παντείου Πανεπιστημίου, την παλιά αγωνίστρια Μίνα Γιάννου, βουλευτή και μέλος του Π.Γ. του ΚΚΕ, τον Λεωνίδα Κύρκο, τη Μπέττυ Αμπατιέλλου του ΚΚΕ, τον Κώστα Τζιαντζή του ΝΑΡ, το βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ Γιάννη Μπανιά, τον Ορέστη Κολοζώφ, βουλευτή και μέλος Π.Γ. ΚΚΕ, όπως και τον Τάκη Τσίγκα.
Ο γνωστός άθεος, δημοφιλής σκηνοθέτης Γιάννης Δαλιανίδης, αλλά και ο Λευτέρης Βογιατζής, ο ηθοποιός Αθηνόδωρος Προύσαλης, αλλά και η ηθοποιός που πήρε μέρος στην Αντίσταση κατά της Χούντας, Κίττυ Αρσένη. Στη λίστα αυτών που κηδεύτηκαν πολιτικά προστέθηκαν η ηρωϊκή αντάρτισσα, και πολιτική κρατούμενη Κατίνα Σαπουντζή-Βασιληά, ο αναρχικός Βασίλης Καραπλής, ο ηθοποιός Μηνάς Χατζησάββας, ο δάσκαλος Φυσικής και συγγραφέας Ανδρέας Κασσέτας, ο Βαγγέλης Απολλωνάτος, μαχητής του αντιδικτατορικού αγώνα και συνδικαλιστής οικοδόμος, η Τζία Γιοβάνη, κριτικός κινηματογράφου και πολιτιστικών στον «Ριζοσπάστη», ο αγωνιστής κομμουνιστής Πέτρος Σωτήρης Πέτρουλα, ο Χρίστος Μπίστης, ιδρυτικό στέλεχος του Επαναστατικού Κομμουνιστικού Κινήματος Ελλάδας, αλλά και η ηθοποιός Σοφία Ρούμπου.
Αποτέφρωση στη Βουλγαρία και πολιτική κηδεία για τον δημοφιλή συνθέτη και τραγουδιστή, Λουκιανό Κηλαηδόνη, ακολούθησαν με πολιτική τελετή η Αριστούλα Ελληνούδη, ηθοποιός, κριτικός θεάτρου και δημοσιογράφος της εφημερίδας «Ριζοσπάστης», οι δύο μεγάλοι μουσικοσυνθέτες Μάνος Ελευθερίου και Θάνος Μικρούτσικος.
Αποτεφρώθηκε η σορός της Γκέλυς Μαυροπούλου, στη Ριτσώνα, μετά από παρέμβαση του ΣΕΗ, πολιτική κηδεία για τον πρώην βουλευτή Λάρισας και Β΄Αθήνας του ΚΚΕ, Αντώνη Σκυλλάκου, τον πρώην βουλευτή ΚΚΕ και ΣΥΡΙΖΑ, Γιάννη Θεωνά, και τον πρώην βουλευτή και Υπουργό του ΣΥΡΙΖΑ, καθηγητή Τάσο Κουράκη.
Ανάμεσα στους πολλούς που δε ξέρουμε, η ζωγράφος Εύα Διβάρη, ο αγωνιστής της Αριστεράς, Μίμης Δαρειώτης, ο ουμανιστής καλλιτέχνης Χρόνης Μπότσογλου, ο δημοσιογράφος Βασίλης Λυριτζής, η καταξιωμένη ηθοποιός Μάγια Λυμπεροπούλου, ο σπουδαίος συνθέτης Βαγγέλης Παπαθανασίου, ο οποίος και αποτεφρώθηκε, αλλά και ο γνωστός τραγουδιστής Τόλης Βοσκόπουλος.