Από τις απαρχές του ανθρώπινου πολιτισμού, το φαγητό, πέρα από μέσο επιβίωσης, ήταν ένας τρόπος ώστε οι άνθρωποι να έρθουν κοντά και να επικοινωνήσουν.

Κάθε τελετή και κάθε κορυφαία στιγμή συνοδεύεται και από ένα γεύμα.

Οι γάμοι, οι γιορτές, οι επέτειοι, αλλά και οι κηδείες.

Τι τρώνε, λοιπόν, οι Έλληνες μετά τη κηδεία και πώς τα γεύματα αυτά συνδέονται με το πένθος;

Τα πρώτα οργανωμένα συμπόσια μετά την κηδεία εντοπίζονται στην Αρχαία Ελλάδα. Οι πρόγονοί μας λοιπόν, μετά την ολοκλήρωση της τελετής, και σε τακτά χρονικά διαστήματα ως και τη λήξη του πένθους, συγκεντρώνονταν στο σπίτι της οικογένειας του νεκρού και έτρωγαν στη μνήμη του.

Το γεύμα περιελάμβανε ψωμί και κρασί με ελιές ή τυρί ή ρύζι, ενώ οι παρευρισκόμενοι ευχόντουσαν «μακάρια η μνήμη αυτού». Το λάδι, το κρασί και το σιτάρι αποτελούσαν σημαντικό κομμάτι της διατροφής τους και είχε συνδεθεί με την αναγέννηση, τον εξαγνισμό και την ευζωία. Ήταν κι αυτός ένας τρόπος να γιορτάσουν για το ότι είναι ζωντανοί.

Χαρακτηριστικό, μάλιστα, είναι πως σ’ αρκετές περιοχές της Ελλάδας, ακόμη ως σήμερα, τα σώματα των νεκρών πλένονται με κρασί ή λάδι προκειμένου να εξαγνιστούν και να ξεκινήσουν το ταξίδι για τον άλλο κόσμο. Σ’ αρκετές περιοχές επίσης, υπάρχει το έθιμο, κατά το νεκρόδειπνο, να βουτάνε το ψωμί στο κρασί ή το μέλι, να τρώνε μια μπουκιά και ύστερα να συνεχίζουν με τα υπόλοιπα πιάτα.

Τι τρώνε οι Έλληνες στη κηδεία;
Η παράδοση αυτή συνεχίστηκε μέσα στα χρόνια, ενώ άρχισε να εμφανίζει παραλλαγές ανάλογα την περιοχή. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον εμφανίζει η περίπτωση της ποντιακής κηδείας και των γαστρονομικών τελετουργικών που ακολουθούνταν μετά το τέλος της.

Σύμφωνα με την παράδοση, όλοι έφταναν στο σπίτι του νεκρού με φαγητά μέσα στο σινί (είδος ταψιού) για να καθίσουν και να φάνε μαζί με τους οικείους. Αυτό είναι ένα έθιμο, μάλιστα, που εμφανίζεται ακόμη στην ηπειρωτική Ελλάδα και κυρίως στα χωριά, όπου και οι συγχωριανοί το βράδυ της αγρυπνίας του νεκρού έρχονται με τσάντες γεμάτες προϊόντα και φαγητά προκειμένου να μην μείνουν νηστικοί οι πενθούντες, οι οποίοι δεν μπορούν να μαγειρέψουν από τη στεναχώρια τους.

Έτρωγαν μαζί και φεύγοντας έλεγαν τους παρηγορητικούς λόγους: «ο Θεός να σχωρά ΄τον» (ο Θεός να τον συγχωρέσει), «λαφρόν η νύχτα τ’» (ελαφριά η νύχτα του) κτλ. Κάποιοι στενοί συγγενείς ή φίλοι διανυκτέρευαν εκεί, αν το έκριναν απαραίτητο. Αν κάποιος δεν μπορούσε να έρθει τη βραδιά του πένθους, ερχόταν την άλλη μέρα, ακόμη και έπειτα από ένα ή και δύο χρόνια. Έλεγαν επίσης: «θάνατος έν’, αέτσ’ έν’ (θάνατος είναι αυτός, έτσι γίνεται). Το τελετουργικό αυτό ονομάζεται «χαριτόπαρμαν» και εξακολουθεί να γίνεται ως σήμερα σε ποντιακά χωριά.

Το γεύμα μετά την κηδεία λεγόταν θανέσα, περίδειπνο ή μακαρία. Ήταν λιτό και αποτελούνταν από μια ζεστή φασολάδα ή μια σούπα με κορκότο. Συνοδευόταν πάντα από ελιές, φρέσκα κρεμμύδια και σκόρδα, ενώ θεωρούνταν προσφορά του νεκρού προς εκείνους που τον τίμησαν στην κηδεία του.

Σύμφωνα με την ορθόδοξη παράδοση, η ψυχή του νεκρού έμενε στη Γη δίπλα στους ανθρώπους που αγαπούσε για 40 μέρες και γι’ αυτό θεωρούσαν πως τα γεύματα εκείνων των ημερών γίνονται υπό την παρουσία του.

Σ’ αρκετές περιπτώσεις, μάλιστα, κυρίως στην βόρεια Ελλάδα όπου και εγκαταστάθηκαν αρκετοί Πόντιοι, όπως στα Σούρμενα, μια βδομάδα μετά την Κυριακή του Πάσχα, την Κυριακή του Θωμά, οι ντόπιοι δεν γευματίζουν στα τραπέζια των σπιτιών τους αλλά πάνω στα μνήματα των αγαπημένων τους προσώπων στο νεκροταφείο.

Στρώνουν τα τραπεζομάντηλα και πάνω τους τοποθετούν όλα τα παραδοσιακά ποντιακά εδέσματα που έχουν μαγειρέψει γι’ αυτή τη μέρα. Το έθιμο αυτό θεωρείται πως κατάγεται από τους Πόντιους που ζούσαν στην Τραπεζούντα και έφτασαν στη χώρα μας μετά την πτώση της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, ενώ παρόμοια έθιμα εμφανίζονται και στην Κρήτη τη Δευτέρα του Πάσχα.

Τι τρώνε οι Έλληνες στη κηδεία;
Σήμερα το πιο διαδεδομένο φαγητό το οποίο σερβίρεται μετά τις κηδείες είναι η ψαρόσουπα, ενώ στη συνέχεια ακολουθεί καφές, κονιάκ, ή ούζο, όπως συνέβαινε στην ηπειρωτική Ελλάδα πριν από δεκαετίες.

Η σύνδεση μεταξύ της ψαρόσουπας και της κηδείας δεν έχει ακόμη αποσαφηνιστεί, ωστόσο, αρκετοί θεωρούν πως επιλέγεται προκειμένου να «ζεστάνει» τις ψυχές των ανθρώπων που πενθούν για το χαμό του αγαπημένου τους προσώπου.

Το γεύμα αυτό λαμβάνει χώρα και στο μνημόσυνο των 40 ημερών, με την οικογένεια να προσφέρει κόλλυβα στην εκκλησία και δείπνο στη συνέχεια με κρέας γιαχνί και πατάτες, στη μνήμη του νεκρού που δεν είναι πια μαζί τους.

ΠΗΓΗ alivio.gr